Poprawa jakości kontroli równowagi ciała pod wpływem specyficznego treningu
Uprawianie sportu rozwija zdolności równoważne, jednakże wpływ dyscyplin sportowych na poziom kontroli posturalnej jest zróżnicowany i zależy od specyfiki danej aktywności. Sportowcy wykazują mniejsze kołysanie postawy niż osoby, które nie trenują żadnego sportu.
Wyniki badań wskazują również na zróżnicowanie w jakości kontroli postawy na różnych etapach doświadczenia sportowego w obrębie jednej dyscypliny.
Sportowcy uzyskujący najwyższe wyniki wykazują najlepszy poziom kontroli równowagi zarówno w postawie specyficznej, jak i niespecyficznej dla danego sportu.
Wymagania stawiane przed zawodnikami poszczególnych dyscyplin sportowych, mające na celu doprowadzenie do mistrzostwa sportowego, prowadzą do procesów adaptacji i zmiany wzorców koordynacyjnych.
Wysoki poziom zaawansowania zawodniczego prowadzi do zwiększenia ekonomii procesu utrzymywania równowagi w specyficznych dla danego sportu pozycjach, również po zmianie źródeł informacji sensorycznej, wykorzystując efektywniej bodźce z pozostałych wyspecjalizowanych receptorów.
Wymiar różnicy między osobami trenującymi a nietrenującymi zmniejsza się w miarę zmniejszania specyficzności danej pozycji.
Utrzymanie równowagi podczas wykonywania czynności ruchowych ma zasadnicze znaczenie dla zachowania efektywności wykonania zamierzonego ruchu. Dlatego dyscypliny sportowe, które charakteryzują się wysoką precyzją wykonywania ruchów, wymagają od zawodników jak najbardziej stabilnej postawy ciała.
Dzięki właściwemu treningowi możliwa jest, w pewnym stopniu, poprawa kontroli kołysania postawy.
Rodzaje ćwiczeń równoważnych
Różne dyscypliny sportowe stawiają zawodnikom specyficzne wymagania dotyczące zdolności zachowania równowagi, stąd w procesie treningowym stosowane są różnorodne ćwiczenia oddziałujące na konkretne obszary tej zdolności motorycznej.
Powszechnie wykorzystywane są ćwiczenia statyczne (choć nazwa wskazuje na statykę, jest to jedynie ułatwienie stosowane w praktyce, gdyż z punktu widzenia biomechaniki w trakcie wykonywania ćwiczenia "statycznego" ciało nie będzie się znajdowało w stanie statycznym lecz dynamicznym, więcej o tym piszę w tym artykule: Równowaga a stabilność. Mechanizm utrzymania równowagi), które polegają na utrzymywaniu określonej pozycji, w tym po zaburzeniu strukturalnym lub funkcjonalnym.
Kolejną grupą są ćwiczenia dynamiczne polegające na zachowaniu równowagi podczas wykonywania ruchu czy to w zadanej pozycji ciała czy w trakcie wykonywania złożonych czynności ruchowych.
Równowaga statyczna - przykładowe ćwiczenie: waga przodem w postawie jednonóż
Równowaga dynamiczna - przykładowe ćwiczenie: odwodzenie ramion oraz wolnej kończyny dolnej w postawie jednonóż
Szczególną grupę stanowią ćwiczenia oddziałujące na obszar równowagi proaktywnej oraz reaktywnej, których podstawę stanowią korekcje wykonywane w odpowiedzi na bodźce destabilizujące.
Korekcje reaktywne opierają swoje działanie na monosynaptycznym odruchu na rozciąganie i działają one w trakcie wykonywania zadania współdziałając z wykonawcami ruchu.
Korekcje antycypacyjne są nabywane na podstawie uprzednich doświadczeń związanych z określonym aktem ruchowym i występują jeszcze przed rozpoczęciem samego aktu ruchowego.
Równowaga proaktywna uzewnętrznia się w zadaniach równoważnych z antycypowanymi zaburzeniami stabilności, a równowaga reaktywna z kolei, gdy dochodzi do kompensacji w reakcji na nieprzewidziane zaburzenia równowagi ciała.
Równowaga proaktywna - przykładowe ćwiczenie: sięganie w przód oraz w tył wolną kończyną dolną w postawie jednonóż
Równowaga reaktywna - przykładowe ćwiczenie: odpowiedź korekcyjna na bodziec destabilizujący o nieznanych parametrach w postawie jednonóż: pchnięcie o zróżnicowanej sile i kierunku działania z wykorzystaniem piłki szwajcarskiej
Ćwiczenia równoważne dzieli się również na te z wykorzystaniem sprzętu treningowego oraz bez dodatkowego sprzętu.
Niektóre ze stosowanych przyrządów treningowych to: piankowe maty, dyski sensoryczne, piłki szwajcarskie, BOSU, "wobble boards" ("niestabilne deski"), deski z jedną płaszczyzną ruchu, równoważnie czy specjalistyczne trenażery.
Czy trening z wykorzystaniem sprzętu jest efektywniejszy od ćwiczeń wolnych? Niekoniecznie. Efektywność programu treningowego jest zależna przede wszystkim od jego konstrukcji, przyjętych założeń, metody treningowej, objętości i intensywności treningu oraz innych składowych w tym dogłębnej analizie potrzeb ćwiczącego.
Zdolność zachowania równowagi jest jedną ze składowych zespołu koordynacyjnych zdolności motorycznych, których poziom w sposób dominujący określają funkcje centralnego układu nerwowego.
Choć poziom zdolności zachowania równowagi w istocie wynika z funkcjonalności sterowania ruchem, należy wskazać, iż sieć zależności jest dużo większa. I tak, predyspozycje strukturalne czy energetyczno-funkcjonalne również mają wpływ na zdolność zachowania równowagi.
Przejawem tego rodzaju zależności niech będą wyniki badań wskazujące na wpływ niespecyficznego rodzaju treningu - treningu siłowego - na zdolność zachowania równowagi, czego skutkiem była poprawa jakości kontroli równowagi u grupy badawczej.
dr Arkadiusz Homańczuk
